Anasayfa / Sakarya Haberleri / Cezeri Tarihin Gördüğü En Büyük Dehalar Arasında

Arifiye Haber
Sakarya Haberleri
Cezeri Tarihin Gördüğü En Büyük Dehalar Arasında

100 kez okunmuştur Yayınlanma Tarihi: 28 Mart 2019 11:49 100 28 Mart 2019

Cezeri Tarihin Gördüğü En Büyük Dehalar Arasında

BEĞENDİM

ABONE OL

News

Sakarya Üniversitesi Osmanlı Araştırmaları Merkezi tarafından “Mekaniği Sanatla Büyüleyen Bir Dahi: Cezeri ve Olağanüstü Makineleri” başlıklı bir konferans düzenlendi.

‘2019 Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı’ etkinlikleri kapsamında SAÜ Kültür ve Kongre Merkezinde gerçekleştirilen etkinliğe, İstanbul Cezeri Müzesi Küratörü Mehmed Ali Çalışkan konuşmacı olarak katıldı. Etkinlik, zamanı aşan fikirleri, bakış açısı ve felsefesiyle modern mekaniğin ustası kabul edilen, Artuklu Sarayı’nın 26 yıl başmühendisliğini yapmış İbni Rezzaz El Cezeri’nin olağanüstü makinelerini anlatan kısa film gösterimi ile başladı.

“Kendisinden sonra gelenlere ilham kaynağı oldu”

Cezeri’nin 13’üncü yüzyılın büyük mühendisi olarak evrensel bilim tarihinin görkemli dehalarından birisi olduğunu söyleyen Ali Çalışkan, “Birikimi, icatları, bakış açısı ve mühendislik felsefesi itibariyle unutulmaz bir bilim insanı olan Cezeri, 50’den fazla makine ve aracın teknolojik tasarımlarını yapmış ve bu makineleri teorik planlamada bırakmayıp üretmiş ve çalıştırmıştır” dedi. Cezeri’nin bilimsel ve pratik mirasının 21’inci yüzyıl dünyası için hala güncel ve ilgi çekici olduğunu dile getiren Çalışkan, özellikle zaman kullanma ve yönetme biçimine odaklanmış makineleri ile kendisinden sonraki birçok doğulu ve batılı mekanisyene ilham veren bir mucit olduğunu kaydetti.

“Hiyel geleneğinin güçlü temsilcisi”

Cezere’nin Diyarbakır (Amid) yöresinde Artuklular döneminde 1200 yılı dolaylarında yaşamış bir mühendis olduğunu söyleyen Çalışkan, şöyle devam etti:

“Artuklu Sarayı’nda 1181-1206 yılları arasında kesintisiz 25 yıl saray mühendisi görevini sürdüren Cezeri, Helenistik dönemde Pnömatik, İslam Medeniyetinin gelişmiş döneminde ise Hiyel olarak bilinen bir geleneğin güçlü bir temsilcisidir. Günümüzde Cezeri, tüm Orta Çağ’ın en önemli mühendisi olarak kabul edilmektedir. Makinelerinin önemli bir kısmını, kısaca ‘Kitab-ül Hiyel’ olarak bilinen, ama asıl adı El-Cami Beyne’l-İlm Ve’l-Amel En-Nafi Fi Eş-Şınaa Ti’l-Hiyel adlı eserinde, Artuklu hükümdarı Nasireddin Mahmud’un isteği üzerine toplamıştır. Kitabın tam ismi ‘Mekanik Biliminde Bilgi ve Uygulamanın Bağdaştırılması’ olarak çevrilebilir. Kitabını 1206 yılında yazdığı bilinse de Cezeri’nin ölüm ve doğum tarihleri hakkında elimizde kesin bir bilgi yoktur. Diyarbakır yöresinde yaşamış olan Cezeri, Fırat ve Dicle arasında bulunan bölgeye el-Cezire (ada) dendiği için El Cezeri lakabını kullanmıştır.”

“Çok sayıda alet yaparak öncü oldu”

Konuşmasının devamında Cezeri’nin söz konusu kitabının en eski tarihli nüshasını örnek gösteren Çalışkan, kitabın 1206 yılında veya daha öncesinde tamamlanmış olabileceğini söyledi. Çalışkan, “Kitapta su saatleri, mum saatleri, ziyafetlerde kullanılan kaplar ve ibrikler, el yıkama ve abdest alma aparatları, kan almada kullanılan ölçme aletleri ve otomatik müzik düzenekleri anlatılıyor. Bunun yanında çeşitli robotlar, zamanın tarım devriminde çok etkili olan su terfi araçları, su pompalarını çalıştıran makineler, fıskiyeler, sürekli kaval sesi çıkaran tertibatlar ile başka çeşitli aletler ve metal döküm tekniğinden bahsediliyor” dedi.

“Avrupalılardan sonra İslam dünyası tanıdı”

Cezeri’nin ilk önce Avrupalılar tarafından tanındığını, daha sonra Türkiye’de de bilinmeye başlandığını anlatan Çalışkan, Cezeri’nin eserini ilk tanıtan kişinin Alman fizikçi ve bilim tarihçisi Prof. Eilhard Wiedemann olduğunu söyledi. Çalışkan, “Wiedemann, geçen yüzyılın başında yardımcısı mühendis F. Hauser ile birlikte, İslam bilim tarihinin birçok konusunda olduğu gibi, bu kitaptaki araç ve makineler hakkında da çok sayıda makale yazmıştır. Wiedemann, araçları bazı teknik resimler çizerek de anlatmıştır. Peşinden Carra de Vaux, Les Peunseur de L’İslam isimli kitabında bu eserden övgüyle bahsetmiştir. Bunları başka Batılı bilginler de takip etmiştir. Böylece Cezeri’nin sibernetik biliminin kurucusu ve robot yapan ilk bilgin olduğu, eserinin Rönesans öncesi Orta Çağ’dan günümüze intikal edebilen en önemli mühendislik kitabı, teknoloji ve otomasyon tarihinde bir dönüm noktası olduğu, hem Batılılarca hem de İslam dünyasınca anlaşılmıştır” ifadelerini kullandı.

“Cezeri Sergisi tarihte bir ilk olma özelliği taşıyor”

İstanbul’da 31 Mart – 29 Nisan tarihleri arasında düzenlenen “Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri” adlı sergide Cezeri’nin tasarımlarının sergileneceğini belirten Çalışkan, sergide yer alan ürünlerin Cezeri’nin kendi kitabı Kitab-ül Hiyel’deki tarife uygun ve çalışır vaziyette üretildiğini söyledi. Çalışkan, Cezeri’nin makinelerinin yer aldığı serginin bilim tarihi arkeolojisi sayılabilecek yapısıyla dünyada bir ilk olma özelliği taşıdığını da sözlerine ekledi.

Konferans, konuşmacı Mehmed Ali Çalışkan’a hediye takdiminin ardından sona erdi.