Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Günü Kutlu Olsun.Can Azerbaycan’ın kuruluşunun 99. yılını yürekten kutluyor, 28 Mayıs 1918’de Şanlı Azerbaycan Bayrağını Kaldıran Mehmet Emin Resulzade’yi rahmet ve minnetle anıyoruz.
”Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha yerə enməz”
28 Mayıs 1918 Azerbaycan Türk’ünün Bağımsızlık Günü…
Kutlu Olsun…O gün ilk tanıyan Osmanlı Devleti oldu.
1991’de Türkiye’nin yaptığı gibi..
99 YIL ÖNCE BUGÜN, AZERBAYCAN CUMHURİYETİ KURULDU !
BATI AVRUPA VE AMERİKA DIŞINDAKİ İLK CUMHURİYET İDİ !
28 Mayıs 1918’de “Azerbaycan Cumhuriyeti” ilân olunmuştu. Demokratik ilkelerin ön plânda olduğu bu cumhuriyet, yalnız Türk ve İslâm dünyasının değil, Batı Avrupa ve Amerika’daki birkaç ülke dışında dünyanın ilk Cumhuriyetiydi. Bu yıl, Azerbaycan halkı bu cumhuriyetin 99. yıl dönümünü gururla kutluyor. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin, gerçek demokratik ilkeler ve ülkede yaşayan millî ve dinî azınlıklara hoş görü temelinde kurulmuş olması dikkat çekicidir. Yaklaşık iki yıllık bir süre tarih sahnesinde kalmasına rağmen, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin kurulması ve uluslararası sisteme uyum gösterme çabaları, Azerbaycan halkının tarih bilincinde derin izler bırakmıştır.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin bağımsızlık ilân etmesi bütün dünyanın ilgisini çekmiş ve haber, o zamanın en yaygın medya aracı olan gazeteler ve bazılarında radyo aracılığıyla, Berlin, Londra, İstanbul, Moskova gibi dünyanın önemli başkentlerinde yayınlanmıştır. O tarihte, Güney Kafkasya’da Azerbaycanlıların yoğun yaşadıkları alan yaklaşık 150,000 kilometrekare idi. Ama Cumhuriyet bu toprakların sadece 114,000 km2 kısmında kurulmuştur. Çünkü, Cumhuriyet’in kurulduğu ilk dönemde, Bakü şehri, «Bakü Halk Komiserleri Konseyi» olarak bilinen Bolşevik-Taşnak hükümetinin elinde bulunuyordu. Bolşevikler, 1918 yılı baharında Ermeni Taşnaklar ile anlaşmışlar, Azerbaycan’da iktidarı ele geçirmek ve bağımsızlık ilânını engellemek için Bakü’de ve diğer bazı illerde soykırım başlatmışlar ve sonuçta Bakü’yü kontrol altına almışlardı. Bu sebeple, Cumhuriyet’in ilk döneminde Gence şehri geçici başkent ilân edilmişti. Aynı yılın 15 Eylülünde ise, yeni cumhuriyetin askerî güçleri, Osmanlı’nın “Kafkas İslâm Ordusu”nun da yardımıyla, Bakü’yü kurtarmış ve 17 Eylülde, Bakü başkent ilân edilmiştir. Bakü parlâmentosu 7 Aralık 1918’de açılmış ve 17 ay görev yapmıştır. Bu süre zarfında 145 oturum yapılmış, arasında 230’u kabul olunan 270’den fazla kanun taslağı görüşülmüştür. 21 Haziran 1918 tarihinde kabul edilen, kırmızı fonda beyaz ay ve sekiz köşeli beyaz yıldızdan oluşan devlet bayrağı, 9 Kasım 1918’de üç renkli (mavi, kırmızı, yeşil) zeminle değiştirilmiştir.
Cumhuriyetin ilk günlerinde, devlet yapısının oluşturulması ve karşılaşılan sorunların giderilmesine yönelik temel faaliyetler gerçekleştirilmiştir. 26 Haziran 1918’de cumhuriyetin millî ordusu kurulmuş, kısa süre sonra kendi harp uzmanlarını yetiştirmek için askerî okul, istihkamcı, askerî demiryolcuları ve askerî sağlık memurlarını yetiştiren okullar açılmıştır. 27 Haziran 1918’de ise Azerbaycan Türkçesi devlet dili olarak ilân edilmiştir. Bu sürede ayrıca eski okullar devletleştirilmiş, yeni okullar ve kurslar açılmış, Rus İmparatorluğu esareti yıllarında adları değiştirilen şehirlere eski isimleri yeniden verilmiştir. Örneğin Rusya İmparatorluğu yıllarında Yelizavetpol olarak bilinen, Azerbaycan’ın ikinci büyük şehri Gence’ye tarihî adı tekrar kazandırılmıştır. Bunun dışında askerî seferberlik yapılmış, 11 Ağustos 1918’de mecburî askerlik hizmetine dair karar alınmıştır.
Ekonomi alanında, liberal bir ekonomi oluşturulmaya çalışılmış ve önemli başarılar elde edinmiştir. Bu çerçevede, Bakü-Batum petrol boru hattı tekrar çalışır vaziyete getirilmiş, Bakü-Culfa demiryolu inşaatı devam etmiş, Azerbaycan devlet bankası kurulmuş, kendi banknotları çıkarılmış, Hazar denizinde gemiciliğin gelişmesi konusunda çeşitli projeler uygulanmıştır.
Eğitim, kültür ve basın alanında yürütülen ve devletin güçlenmesine önemli katkılar sunan çalışmaları da belirtmek gerekir: «İgbal» gazetesi cumhuriyetin toplumsal ve siyasî amaçlarını yaymaya başlayan ilk basın organı olarak özel bir öneme sahiptir. Bunun dışında «İstiklâl », «Azerbaycan», «Ovragi-Nafise», «Müslümanlık » ve «Kurtuluş» gibi başka gazeteler de millî ideolojiyi benimsetmek için çok emek harcamışlardır.
Azerbaycan hükümetinin ilk eğitim faaliyetleri arasında Transkafkasya Öğretmen Okulu Azerbaycan Şubesinin Tiflis’ten Gazah şehrine taşınma sı önemlidir. Gazah Öğretmen Okulu, Azerbaycan’ın yeni okulları için öğretmen yetiştiren ilk eğitim kurumu olmuştur. İlk yüksek öğretim kurumu olan “Bakü Devlet Üniversitesi” de 1919 yılında açılmıştır. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti yöneticileri, gençlerin yurt dışındaki üniversitelerde eğitim görmelerine de büyük önem vermiş, 1919-1920 öğretim yılında, yüksek eğitim almak üzere devlet hesabına 100 gencin yurt dışına gönderilmesine karar verilmiş ve 45 öğrenci Fransa’ya, 23 kişi İtalya’ya, 10 kişi Büyük Britanya’ya, 9 kişi de Türkiye’ye gönderilmiştir. Tüm masrafları devlet tarafından karşılanan bu öğrenciler başarı durumları yanında eğitimleri bittiğinde 4 yıl süreyle tayin oldukları yerde çalışma mecburiyetiyle seçilmiştir.
1919 yılında Bakü Üniversitesinde “Müslüman Şarkın Araştırılması Derneği” kurulmuştur. Aralık 1919’da ise “Bağımsızlık Müzesi”nin açılmış olması, ülkenin kültürel hayatında önemli bir olay olmuştur. 1920 yılının başında da Millî Eğitim Bakanlığında arkeoloji bölümü açılmıştır. Aynı günlerde «Yaşıl Gelem» (Yeşil Kalem) edebiyat derneği, “Müslüman Kültürü ve Sanatının Korunması Derneği”, «Türk Ocağı» ve diğer dernekler de faaliyet göstermişlerdir. Ayrıca, Azerbaycan alfabesinin Lâtin grafiği temelinde değişmesi ile ilgili bir de komisyon kurulmuştur. Bağımsız devletin 3 Mart 1919 tarihli hükümet kararıyla kurulan bağımsız haber ajansı olan Azerbaycan Telgraf Ajansının kurulması, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin önemli başarılarından bir başkası olmuştur.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Doğu dünyasında halkın iktidarda olduğu ilk devlet, ABD ve birçok Batı ülkesinden çok daha önce kadınlara oy hakkını veren bir cumhuriyet olmuştur. Kurulduğu ilk günlerden itibaren aktif bir dış politika yürütmüş, ilk olarak «Osmanlı İmparatorluğu ve Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümetleri Arasında Barış Anlaşması» imzalanmıştır. Avrupa ülkeleri ile diplomatik ilişkileri kurmak için 3 Ağustos 1918 tarihinde Ali Merdan Bey Topçubaşı olağanüstü elçi ve yetkili bakan mevkiinde İstanbul’a gönderilmiş, ayrıca, 28 Aralıkta Paris Barış Konferansına gönderilen heyetin de başkanlığını yapmıştır. 2 Mayıs 1919’da, ABD cumhurbaşkanı Woodrow Wilson’un girişimiyle, Azerbaycan konusu Paris Konferansı Dörtlü Konseyinin toplantısında ilk defa ele alınmıştır. İngiltere Başbakanı Lloyd George ise, Kasım 1919’da Avam Kamarasındaki konuşmasında “Azerbaycan’ın tanınmasının ve ona yardım edilmesinin gerekliliğini” vurgulamıştır. İngiliz tarafının önerisiyle 10 Ocak 1920 tarihinde Paris Barış Konferansının Yüksek Konseyinin oturumu açılmış, ertesi gün ise İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon’un önerisiyle şu karar alınmıştır: “Antant müttefikleri Azerbaycan hükümetini de facto tanımaktadırlar”. Bu tanınma sonucunda genç cumhuriyetin diplomatik ilişkileri genişlemiştir. Önce, Bakü’de Belçika, İsviçre, Hollanda, Çekoslovakya, Finlandiya ve daha birkaç devletin konsoloslukları açılmış, 20 Mart 1920’da İran’ın Azerbaycan’ı tanımasıyla, önce Tahran’da Elçilik, sonra da Tebriz’de Başkonsolosluk açılmıştır. Aynı günlerde, Azerbaycan parlâmentosu İngiltere, Fransa, İtalya, ABD, İsviçre, Polonya ve Rusya gibi ülkelerde diplomatik temsilcilikler açılmasına ilişkin kanunu kabul etmiş, İngiltere, Yunanistan, Belçika, Gürcistan, Danimarka, İtalya, Litvanya, Polonya, İran ve ABD gibi bir çok ülkenin temsilcilikleri Azerbaycan’da faaliyet göstermeye başlamıştır.
Azerbaycan’ın uluslararası ilişkiler sistemine katılımı, ne yazık ki, Nisan 1920’da Sovyet Rusya’nın askerî müdahalesi sonucunda kesintiye uğramıştır. 27-28 Nisan 1920 tarihinde Azerbaycan, Kızıl Ordu tarafından işgal edilmiş ve bu tarihten sonra iktidar Bolşeviklerin oluşturduğu Rus uşağı Azerbaycan Geçici Devrimci Komitesinin eline geçmiştir. Ancak, bu işgale rağmen, halkın millî düşünceye ve millî devletçiliğe isteği ve bağlılığı değişmemiş, hep aynı kalmıştır. Ne mutludur ki, araya giren kesinti dönemine rağmen, Azerbaycan devleti yeniden kurulmuş, 20. yüz yılın sonunda ülke dünya siyasî haritasındaki yerini yeniden almıştır. 1991 yılında tekrar bağımsızlığına kavuşan Azerbaycan devleti Birinci Cumhuriyetin geleneklerine bağlılığını sürdürmektedir. İlk Cumhuriyetin kurulduğu 28 Mayıs tarihi bugün Cumhuriyet Günü olarak resmen kutlanmaktadır.
Bu ilk Türk Cumhuriyetini kuran, Azerbaycan’da bağımsızlık rüzgârı estiren başta Mehmet Emin Resulzade, Zeynel Abidin Tağıyev ve Ali Merdan Topçubaşev olmak üzere bütün o Altın Nesli ve onlara lâyık torun Ebulfezl Elçibey’i saygı ve rahmetle anıyorum !
Mehmet YAZAR
Maramara Üniversitesi Öğretim Görevlisi
16:52
News
Son Dakika
Arifiye Haberleri
Arifiye Haberleri
DÜNYA
Genel
Arifiye Haberleri
DÜNYA
DÜNYA
DÜNYA
DÜNYA
DÜNYA
